Η συναισθηματική κακοποίηση είναι μια συμπεριφορά, κατά την οποία ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων εκθέτει ένα άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων σε καταστάσεις που είναι επιβλαβείς για την συναισθηματική και ψυχολογική τους ακεραιότητα. Παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών είναι η λεκτική επιθετικότητα, η κυριαρχική συμπεριφορά, ο εκφοβισμός, οι χειριστικές σχέσεις - σχέσεις εκμετάλλευσης, οι συμπεριφορές ζήλιας. Τέτοια περιστατικά συνήθως παρατηρούνται ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας, σε στενές σχέσεις γενικότερα -είτε ερωτικές, είτε φιλικές-, καθώς επίσης και στο σχολείο, αλλά και στο εργασιακό περιβάλλον.
Σχετικά με το φύλο, φαίνεται ότι η στερεότυπη αντίληψη που συνδέει τους άντρες με τη σωματική κακοποίηση, υπάρχει και σχετικά με τη συναισθηματική κακοποίηση. Αυτό, όμως, δεν ισχύει στην πραγματικότητα, διότι μια γυναίκα είναι πιο πιθανό να κακοποιήσει συναισθηματικά, παρά σωματικά ή σεξουαλικά λόγω της μειωμένης σωματικής της δύναμης σε σχέση με τον άνδρα. Γενικά, όμως, μελέτες έχουν δείξει πως δεν υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις σχετικά με το φύλο του ατόμου που κακοποιεί συναισθηματικά. Ενώ οι άνδρες είναι πιο πιθανό να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά γενικά, το φύλο δεν φαίνεται να αποτελεί αξιόπιστο παράγοντα διαφοροποίησης όσον αφορά στη συναισθηματική κακοποίηση. Ανεξάρτητα, λοιπόν, από τον παράγοντα φύλο, οι άνθρωποι αυτοί φαίνεται να έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως αυξημένα επίπεδα καχυποψίας και ζήλιας, απότομες και σημαντικές αλλαγές στη διάθεση, έντονα χειριστική συμπεριφορά, μειωμένη αυτό-κυριαρχία, καθώς και μια αυξημένη -σε σχέση με το μέσο όρο- αποδοχή των συμπεριφορών βίας και επιθετικότητας.
Η συναισθηματική κακοποίηση, δεν συνοδεύεται απαραίτητα από σωματική βία, αλλά η σωματική βία συνυπάρχει σχεδόν πάντα με περιστατικά συναισθηματικής κακοποίησης. Θύματα σωματικής η σεξουαλικής κακοποίησης έχουν κατά καιρούς αναφέρει, ότι η συναισθηματική βία ήταν συχνά πιο καταστροφική και αβάσταχτη και οι επιπτώσεις της πιο μακροπρόθεσμες. Πράγματι, η συναισθηματική κακοποίηση χτυπάει το άτομο στον πυρήνα της ύπαρξής του και πολλές φορές είναι αρκετή ώστε να το κάνει να νιώσει ασήμαντο, ανάξιο να αγαπηθεί και πολλές φορές ότι είναι κακός άνθρωπος που του αξίζει η τιμωρία που ζει και η συμπεριφορά που εισπράττει.
Οι άνθρωποι που ζουν μια τέτοια κατάσταση πολύ συχνά δεν την αναγνωρίζουν και τείνουν να απαξιώνουν την εμπειρία τους ως κάτι όχι το ιδιαίτερα σημαντικό. Σε αυτό πολλές φορές συμβάλλει και η γνώμη των γύρω τους, οι οποίοι επίσης δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τη σημασία της κατάστασης, λέγοντας στο άτομο που υποφέρει, πως τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα όσο νομίζει. Όμως στην πραγματικότητα, όταν κάποιος βιώνει συνεχή απαξίωση των συναισθημάτων του με το να γίνεται συχνά αντικείμενο κριτικής και επιθετικών συμπεριφορών, είναι κάτι που έχει βαθιές επιπτώσεις στον ψυχισμό του, κλονίζοντας έτσι την εικόνα που έχει για τον εαυτό του και την αυτοπεποίθησή του. Τα θύματα συναισθηματικής κακοποίησης συχνά υποφέρουν από χρόνια κατάθλιψη, μετά-τραυματική διαταραχή (post traumatic stress disorder), και είναι πιο επιρρεπή στην κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ.
Επίσης, κατά τη συναισθηματική κακοποίηση, το θύμα τείνει να πιστεύει πως αυτό έχει το πρόβλημα και πως θα πρέπει να κάνει πράγματα για να βελτιώσει την σχέση (με τον θύτη). Αυτό όμως δεν έχει ποτέ αποτέλεσμα γιατί το πρόβλημα δεν είναι το άτομο που υπόκειται την κακοποίηση, αλλά η ίδια η συμπεριφορά κακοποίησης. Ό,τι και να κάνει λοιπόν το θύμα, ποτέ δεν πρόκειται να ευχαριστήσει το άλλο πρόσωπο, ούτε να του αλλάξει την συμπεριφορά.
Πώς μπορεί κανείς να αναγνωρίσει ότι κακοποιείται συναισθηματικά; Ένας τρόπος είναι να δει κανείς την κατάστασή του σαν εξωτερικός παρατηρητής και να προσπαθήσει να εξετάσει το γενικότερο κλίμα που επικρατεί, είτε πρόκειται για το σπίτι, είτε για εργασιακό περιβάλλον. Τα συναισθήματα που δημιουργούνται έχουν μεγάλη σημασία, θα πρέπει να εμπιστευόμαστε το ένστικτό μας. Η συναισθηματική κακοποίηση είναι πολύ ύπουλη έτσι η αναγνώριση των συναισθημάτων μας θα βοηθήσει στο να ονομάσουμε την κατάσταση.
Το πρώτο βήμα λοιπόν είναι να ονομάσει κανείς αυτό που βιώνει, ως μορφή κακοποίησης. Θα πρέπει, όμως, να επισημάνουμε ότι όταν κάποιος νιώθει μειωμένη αυτοπεποίθηση, νευρικότητα, φόβο και άλλα από τα συναισθήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κακοποιείται συναισθηματικά. Μπορεί να συμβαίνουν κάποια άλλα πράγματα που σχετίζονται με τον συναισθηματικό του κόσμο. Αυτά, όμως, τα συναισθήματα, σε συνδυασμό με κακοποιητική συμπεριφορά από ένα πρόσωπο, αποτελούν στοιχεία ότι κάποιος κακοποιείται συναισθηματικά.
Στην περίπτωση, λοιπόν, αυτή, θα πρέπει το άτομο που υπόκειται την συναισθηματική κακοποίηση να βρει τρόπους να προστατέψει τον εαυτό του. Σημαντικό είναι αρχικά να μειώσει ή και να διακόψει εντελώς την επικοινωνία του με τον θύτη. Θα πρέπει να βρει ανθρώπους που εμπιστεύεται ώστε να μιλήσει για αυτό που του συμβαίνει και έτσι να νιώθει ότι έχει ένα στήριγμα. Με τη βοήθεια των ανθρώπων αυτών, είναι πιο εύκολο να βρει το κουράγιο να επισκεφτεί έναν ειδικό ώστε να μιλήσει και σταδιακά να αποφορτιστεί. Ο σκοπός μέσα από μια τέτοια διαδικασία είναι να τονωθεί η αυτοπεποίθηση του ατόμου, εξετάζοντας προσεκτικά τα αρνητικά μηνύματα που δεχόταν για τον εαυτό του τόσο καιρό, και αντιπαραθέτοντάς τα με την πραγματική του αξία.
Έτσι, με τον καιρό, το άτομο κατανοεί ότι του αξίζει αγάπη και σεβασμός, παρ' όλες τις άσχημες συμπεριφορές που έχει υποστεί και που έχουν αποδυναμώσει τον συναισθηματικό του κόσμο. Όσο περισσότερο το συνειδητοποιεί αυτό, τόσο λιγότερο θα επιτρέπει να γίνεται δέκτης κακοποιητικών συμπεριφορών και θα είναι σε θέση να αναγνωρίζει πότε συμβαίνει αυτό είτε προς τον εαυτό του, είτε προς ανθρώπους γύρω του.
